دهمین نشست مدنی حق بر شهر با موضوع «پرس و جو پیرامون مسائل محله اسلام آباد»، در روز دوشنبه ۸ شهریور ۱۳۹۵، ساعت ۶ بعدازظهر در مسجد شهید چمران واقع در شهرک نیایش برگزار شد. در این نشست دکتر «منا عرفانیان سلیم»، مدیرکل دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی و مشاور وزیر راه و شهرسازی، اعضای شورایاری محله، امام جماعت مسجد شهید چمران حجت‌الاسلام بیات و حدود هفتاد نفر از مردم محلی شرکت داشتند.
گزارش نشست
طرح مسئله
محله شهرک نیایش که با نام اسلام آباد نیز شناخته می‌شود، در امتداد بزرگراه چمران و در کنار مسیل اوین درکه شکل گرفته است. این محله اما امروزه دستخوش تصمیماتی بزرگ است. تصمیماتی که می‌تواند به قیمت جان دادن محله‌ای «برخوردار از سرمایه انسانی» تمام شود و حقوق مشخص ساکنین آن نسبت به شهر و مدیریت شهری آن پایمال شود. از این رو در کارگروه نشست باهمستان از اوایل سال ۱۳۹۵ تصمیم بر حضور در این محله گرفته شد و یک جلسه نشست پیرامون مسائل آن برگزار کند. محله شهرک نیایش، محله‌ایست با قدمت پنجاه سال و خانه‌هایی که با وجود نبود اجازه تعمیرات و وجود تهدیدات گوناگون، هنوز سر پا هستند و سرزندگی محله را حفظ کرده‌اند. اطلاق واژه‌هایی چون خلافکار و اوباش به ساکنان این محل، که مسئولین در تلاشند در راستای خدشه‌دار کردن اذهان عمومی ترویج دهند، بخشی از مسیر توجیه تخریب و تخلیه این محله با سابقه است. به گفته اهالی قدیمی، اولین ساکنین این محله از اوایل دهه ۱۳۴۰در این بخش از ده‌ونک، که آن زمان با نام باغچال ونک شناخته می‌شد، با خرید اراضی مستقر شدند. ساکنین محله شهرک نیایش درباره چگونگی پیدایش مشکلاتشان در این محله به زمان احداث بزرگراه پارک‌وی (شهید چمران امروزی) اشاره میکنند. آنها می‌گویند از زمانی که این بزرگراه ده ونک را به بخش‌های شرقی و غربی تقسیم کرد، مشکلات اهالی بخش غربی که در حاشیه مسیل سکونت داشتند آغاز شد. آن ها تاکید دارند که تمامی زمین‌هایی که تحت تملک درآمده به صورت قولنامه‌ای (که با عرف آن زمان بوده) مبادله شده است، و حتی تعدادی از قطعات توانسته‌اند سند رسمی بگیرند در حالی که سایر قطعات بلاتکلیف مانده. در سال۱۳۸۴ طی نامه‌ای از طرف شهرداری به اداره ثبت شمیرانات، اعطای سند به ساکنین این محله ممنوع اعلام شد. در حال حاضر نیمی از املاک دارای سند قولنامه‌ای و یک سوم دارای مالکیت کامل عرصه و اعیان هستند. در سال‌های اخیر شاهد اقدامات شهرداری منطقه ۲ شهر تهران در این محدوده به منظور پاکسازی این محله بوده‌ایم. طی تصویب طرح جامع تهران، امتداد بزرگراه چمران به‌عنوان روددره اوین-درکه در نظر گرفته شد و در نهایت طرحی موضعی برای ساماندهی این محدوده تهیه شد که طبق آن، این محله باید خالی از سکنه شده و به پهنه‌ای سبز تبدیل شود. مداخلات اخیر شهرداری با هدف اجرایی کردن این طرح و تبدیل این محدوده به فضای سبز صورت گرفته است. شهرداری منطقه ۲ شهر تهران (با مدیریت عابد ملکی) و با استناد به این طرح، به تملک زمین‌های این محدوده پرداخته که مسئله اصلی ساکنان این محله تا امروز بوده است؛ آنها شرایط تعریف شده برای تملک قطعات را نیز «ناعادلانه و بدون توجه به شرایط اجتماعی - اقتصادی» می‌دانند. یکی از ساکنین که در دهه‌های گذشته، پیگیر مسائل محله بوده است، در این‌باره می‌گوید «در گذشته طرح۱۲۲ متر فضای سبز حاشیه بزرگراه بود که با شکایات و پیگیری‌هایی که صورت گرفت این طرح به ۳۰ متر کاهش پیدا کرد. اما حالا و دوباره از سال ۱۳۸۹ طرح روددره‌ها مطرح شده که به واسطه آن تلاش میکنند این اراضی را تصرف کنند».
نشست دهم باهمستان، تجربه‌ای جدید در ساختار نشست‌ها
سلسله نشست‌های مدنی حق بر شهر باهمستان از فروردین ماه ۱۳۹۳ آغاز شد و با هدف ایجاد فضایی برای بحث نظری پیرامون مفهوم «حق بر شهر» در پیوند با مسائل روزمره و موضوعات روز شهری در ایران و نیز گفتگو بین نظریه‌پردازان، متخصصان، مدیران و کنش‌گران شهری، نمایندگان مردم در شهر و روزنامه‌نگاران بوده است. این سلسله نشست ها که تا بهمن ماه سال ۱۳۹۴ ادامه یافت در قالب ۹ نشست برگزار شد. در نتیجه ارزیابی مجدد نشست‌های برگزار شده در آغاز سال ۱۳۹۵, ساختار برگزاری نشست تغییر كرد، که بدین ترتیب مقرر شد که نشست‌ها با هدف پرداختن به یک موضوع و یا مسئله پیش آمده برگزار شده و جامعه هدف مشخصی را مخاطب قرار دهد، تا گامی باشد در مسیر حل مسئله یا تحقق حق مشخص و دست‌یابی به نتیجه‌ای مشخص. در این راستا باهمستان در فراهم كردن بستری برای ارتباط مستقیم مردم محلی با مسئولان مرتبط با موضوع، نقش تسهیل‌گر را ایفا مي‌كند. فراهم آوردن چنین بستری نیازمند ارتباط مستقیم با مردم محلی و حضور مداوم در محله است. داوطلبان کارگروه نشست باهمستان در جهت آشنایی مستقیم با مسایل مردم و راهکار‌های آنها سه ماه در محله حضور پیدا کردند. این فرآیند با گفتگو‌های مستقیم با مردم و پخش تراکت پیرامون توضیح دلایل و نحوه حضور ما در این محله آغاز شد. و از این طریق ضمن جلب اعتماد مردم، مجموعه‌ای از مشکلات، پیگیری‌ها و پیشنهادهای آنها جمع‌آوری گردید. بسیاری از اهالی محله دل خوشی از غریبه‌هایی که به آن جا می‌آیند، ندارند. گذر از این بی‌اعتمادی با حضور مداوم در محله، و هماهنگی با اعضای شورایاری محله، ممکن شد. حضوری که طبق قرار اولیه با داوطلبان و افراد محلی، شنبه هر هفته در محله شهرک نیایش محقق می‌شد. تصمیم بر برگزاری نشستی شد، که در آن صدای مردم مستقیما به گوش مسئولان برسد و برای رسیدن به این هدف می‌بایست نهادی مناسب برای شنیدن صدای مردم شناخته شده و رایزنی برای حضور در جلسه آغاز گردد. در این مسیر با بررسی اسناد و شواهد موجود نسبت به طرح‌های مطرح شده برای این محدوده و دریافت آگاهی و اشراف کامل بر مسئله محله و همچنین رایزنی با اعضای شورایاری محله پیرامون اقدامات انجام شده، تصمیم بر آن شد که رایزنی با شورای عالی معماری و شهرسازی انجام شود تا نماینده ای برای حضور در نشست پیش رو معرفی شود که در نهایت مقرر شد تا دکتر منا عرفانیان سلیم، مدیرکل دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی و مشاور وزیر راه و شهرسازی به عنوان مسئول مدعو، مخاطب سخنان و خواسته‌های مردم قرار گیرند و همچنین دکتر اعطا به نمایندگی از شورای عالی معماری و شهرسازی در جلسه حضوز پیدا کنند. همچنین قرار بر این شد تا در پایان جلسه، گزارش نشست در قالب مجموعه خواسته‌های مردم، به تایید ساکنین آمده و به شورای عالی معماری و شهرسازی ارائه گردد. این نشست که در مسجد شهید چمران در شهرک نیایش و با حضور بیش از هفتاد نفر از مردم محلی برگزار شد، از تاریخچه حضور مردم در این محله، تا مشکلات و مسائل پیش آمده صحبت شد و در نهایت اقدامات خود مردم محلی برای برون رفت از مسئله و پیشنهادات آن ها در این رابطه در حضور دکتر عرفانیان مطرح شد. نتایج این نشست، طبق قرار مقرر، در حال تدوین و آماده‌سازی در قالب گزارش جهت ارائه به شورای عالی معماری و شهرسازی است.
اسلام‌آباد، شهرک نیایش یا باغچال ونک
در طول برگزاری نشست، بزرگان محله که از قدیمی‌ترین ساکنان محله بوده اند درباره ی قدمت سکونت خود و همچنین اقدامات و درخواست‌هایشان صحبت کردند و این روند در طول جلسه ادامه یافت و با صحبت‌های دبیر شورایاری محله و امام جماعت محله پیرامون مسئله ادامه پیدا کرد. در طول جلسه مباحث مطرح شده از طرف مردم در چهار دسته «مسائل و مشکلات، ویژگی‌های محل، خواسته‌ها و پیشنهادات»، دسته بندی و ثبت شد تا به عنوان مستندات گزارش از آن استفاده شود. در راستای تشریح مسئله ایجاد شده پیرامون تخلیه محله، ساکنین محله به اقدام شهرداری در اخذ اقرارنامه از فروشندگان املاک اشاره میکنند؛ یکی از ساکنین این محله تشریح می‌کند که«شهرداری در زمان خرید املاک از فروشنده اقرارنامه می‌گیرد که در صورت تغییر کاربری در آینده هیچ ادعایی نداشته باشند» او که به همراه خانواده‌اش سی سال ساکن این محله است می‌افزاید «هیچ یک از ساکنین این محله با فضای سبز مخالف نیستند»، وی درباره ی ابهام اقدام شهرداری در این خصوص مي‌افزاید که «اگر بنا به احداث فضای سبز است، پس گرفتن تعهد در زمان خرید چه توجیهی دارد». نکته قابل تامل دیگر در این میان، صدور مجوز ساخت‌وسازهای بلندمرتبه و گسترده در بالادست محله اسلام‌آباد است که موجبات تردید در حسن نیت شهرداری این منطقه را فراهم می‌آورد. خانم محمدی، دبیر شورایاری محله در این‌باره توضیح می‌دهد که «حریم روددره از پل بزرگراه نیایش آغاز و تا خروجی ملاصدرا تعیین شده و بخش‌های شمالی حریم در نظر گرفته نشده است». همچنین مرزبندی این حریم، به صورت غیرمنطقی بسیاری از قطعات ساخته‌شده را شامل نمی‌شود. جلوگیری از بهسازی محله و نوسازی خانه‌ها توسط ساکنان و املاکی که تکلیف آنها مشخص نیست، نبود ارائه خدمات موردنیاز محله و تغییر کاربری خدمات موجود، باعث بروز مسائل زیادی در این محله شده است. ساکنین محل با ابراز نارضایتی از این که «ماموران شهرداری حتی اجازه ترمیم خانه‌ها را هم نمی‌دهند» اضافه میکنند که «اگر در تهران زلزله سه‌و‌نیم ریشتری بیاید، تنها جایی که آسیب می بیند همین شهرک نیایش است. آن هم به خاطر همین ممانعت از بازسازی هاست». زمین‌های خریداری شده از طرف شهرداری به سرعت تخریب می‌شوند و نخاله خانههای تخریب شده پاکسازی نمی‌شود. بسیاری از خانه‌ها که به دلیل جلوگیری از بازسازی استحکام کمتری دارند و در مجاورت خانههای تخریب شده قرار می‌گیرند به شدت آسیب‌پذیر می‌شوند و میزان آلودگی و بزهکاری در زمین‌های تخریب شده افزایش یافته و ناامنی و بروز ناهنجاری‌های اجتماعی در فضاهای غیرقابل دفاع محله ایجاد شده است. در خصوص تامین خدمات نیز شهرداری نه تنها کمکی در این زمینه به اهالی محله نمی‌کند بلکه بدون توجه به شرایط محله خدمات موجود در آن را نیز از بین می‌برد. یکی از مهمترین نمونه‌های این بی‌توجهی، مداخله و تصرف غیرقانونی در مدرسه «شهید عارف نسب» بوده که زمین آن توسط مهندس «صمد کمپانی» به اهالی این محل «هدیه» داده شد. امام جماعت مسجد شهید چمران در ادامه توضیح می‌دهد: «این مدرسه بخشی از زمین ۲۰۰۰ متری بود که برای مسجد، مدرسه و درمانگاه اهدا شده بود و با توافق ساکنین ۱۰۰۰ متر آن به مسجد و ۱۰۰۰ متر دیگر به مدرسه اختصاص یافت. این مدرسه توسط خود مردم و با مشارکت مستقیم مردم ساخته شد. اما پس از چند سال شهرداری به بهانه نوسازی این مدرسه را برای مدتی تصرف کرده و سپس آن را به ستاد حریم تغییر کاربری داده است». ساکنین محله اضافه کردند که «ما برای ثبت نام فرزندانمان در مدرسه با مشکل مواجه بودیم چراکه در هیچ یک از محدوده‌های همجوار اجازه ثبت نام فرزندمان را نمی‌دادند. به همین دلیل تصمیم بر ساخت این مدرسه گرفتیم و هزینه‌های آن را خانوار به خانوار و از درون همین محله جمع‌آوری کردیم». این زمین اهدایی که ساکنان با هزینه و دسترنج خود اقدام به ساخت مدرسه کردند در حال حاضر از سوی شهرداری و به صورت غیر قانونی تغییر کاربری یافته و تبدیل به ستاد حریم منطقه ۲ شده است و همین موضوع علاوه بر بیکاری معلمانی که آنجا شاغل بودند باعث رنجش خاطر مردم و دشواری دانش‌آموزان در ثبت نام و تحمل مسیر های طولانی برای رفتن به مدرسه شده است. گرفتن عوارض شهری از ساکنان و در عین حال غیرقانونی خواندن سکونت آنها، یکی از تناقضات سوال‌برانگیز ساکنان است. «با چه تضمینی باید عوارض شهرداری پرداخت کنیم». این جمله‌ای بود که یکی از ساکنین محله به آن اشاره کرد، ساکنان محل پرداخت عوارض را در برابر دریافت خدمات قابل توجیه می‌دانستند. «وقتی نخاله خانههای تخریب شده به دست شهرداری هم پاکسازی نمی‌شود و در صورتی که مامورین شهرداری مانع اقدام برای نوسازی خانه‌هایمان می‌شوند برای چه و در برابر چه خدماتی باید عوارض پرداخت کنیم؟» ساکنین بیان کردند که حتی بارها با ۱۸۸۸ تماس گرفته‌اند و آنها آمده‌اند اما اقدام خاصی نکردند. نکته حائز اهمیت درباره این محله آن است که ساکنان آن در تمام این مدت بی تفاوت نبوده و به صورت پویا در جریان تلاش برای رفع مسائل خود بوده اند. از جمله اقداماتی که در این محله انجام شده، اقدام به تغییر نام آن بوده است؛ چند سالی است که ساکنین این محله با تلاش‌های فراوان توانسته‌اند نام رسمی این محله را از اسلام‌آباد به شهرک نیایش تغییر دهند. ساکنین این محله خود می‌گویند که «انتخاب نام اسلام آباد شاید بزرگترین اشتباه پدران ما برای نام‌گذاری این محله بوده». ساکنین این محله با اشاره به این نکته که نام اسلام آباد برای خیلی ها یادآور زورآبادهاییست که به طور غیرقانونی تصرف و ساخته شده‌اند، افزودند که طی تلاش‌هایی که اهالی محل در سال ۱۳۷۰ انجام دادند توانستند نام رسمی این محله را از اسلام آباد به شهرک نیایش تغییر دهند. همچنین آنها تأکید داشتند که بارها برای طرح و پیگیری درخواست‌هایشان از طریق بیت رهبری، مجلس و شورای شهر اقدام کرده‌اند اما به نتیجه مطلوبی نرسیده‌اند. مردم در طول نشست بارها تاکید داشتند که آن‌چه آنها می‌خواهند تعیین تکلیف هر چه سریع‌تر آنان است. همچنین آنها در ادامه توضیح دادند که خواسته اصلی آنان ابقای سکونت خود در این محله است. آنها با تاکید بر این نکته که با فضای سبز مشکلی ندارند افزودند که این دو مسئله مغایر یکدیگر نخواهد بود و این مسئله نمی‌تواند توجیهی برای بیرون راندن ساکنان اصلی شهرک نیایش از محله خود باشد. به گفته دکتر عرفانیان «تعلق خاطری که ساکنین به محل سکونتشان دارند همان چیزیست که ما به آن سرمایه اجتماعی می گوییم. همان چیزی که در هیچ یک از محله‌های نوساز دیده نمی‌شود». در پایان خواسته‌های اصلی ساکنان محله تعیین تكلیف و اعطای مجوز ساخت به بناهای شهرك و خدمات رسانی به این محدوده به جای ارعاب و تخریب و تهدید است. اولویت آنها ماندن در محله خودشان است ولو با اختصاص بخشی از زمین‌های شهرك برای تجمیع ساختمان‌ها در آن اما در صحبتهایشان به این هم اشاره میکنند که درصورت الزام قانونی به ترک محله خواستار خرید خانههای شهرك به قیمت روز و به قیمت بناهای اطراف شهرك نیایش هستند.
عکس‌های برنامه
