در تهران طی سال‌های اخیر پیشرفت‌های قابل‌توجهی در زمینه گسترش دوچرخه‌سواری شهری رخ داده است. مجموعه عوامل متعددی از سرمنشأهای متفاوت به شکل‌گیری فرهنگ جدیدی از دوچرخه‌سواری در تهران کمک کرده است که نوپا و آسیب‌پذیر اما امیدبخش و قابل‌تأمل است. از طرفی ویروس کرونا که می‌توان از آن به‌عنوان ویروسی «شهرستیز» نام برد، چالش‌های متنوعی را در حوزه مدیریت شهری یادآور شد که در بین همه آن‌ها مسئله «جابه‌جایی شهری» به‌عنوان یک مقوله مرکزی مطرح است. در دورانی که فضای قرنطینه بر عمده شهرهای جهان حاکم شده بود، دوچرخه‌ها همچنان به‌مثابه ریسمان‌هایی بودند که ما را به شهر وصل می‌کردند و دوچرخه‌سواری بهترین گزینه جابه‌جایی‌های روزمره بود که با حفظ فاصله‌های فیزیکی با دیگران امکان پاسخگویی به نیازهای شهروندان را می‌داد. در این میان، شهرهای متعددی در سراسر اروپا در حال اتخاذ اقدامات جسورانه‌ای برای نشان دادن تعهدشان به آینده ایمن‌تر، سالم‌تر و زیست پذیرتر هستند. بعضی از این اقدامات به شکل موقتی برای مواجهه با شرایط خاص این دوران بودند، بااین‌حال برخی از آن‌ها هم در حال اتخاذ مزیت خیابان‌های خالی برای تخصیص دوباره فضا به کاربران به‌طور دائمی هستند. شهرهایی چون پاریس، بوداپست، وین، برلین، بروکسل، اسلو، لندن و… در حال برداشتن گام‌های جدی در راستای باز توزیع فضای خیابان برای آینده شهرهایشان هستند. دوچرخه‌ها خاصیت دوگانه‌ای در حوزه روابط اجتماعی دارند، درعین‌حال که به‌خوبی فاصله‌گذاری اجتماعی را ایجاد می‌کنند، موجبات پیوندهای ساده اما عمیق بین شهروندان شهر می‌شوند. برخلاف اتومبیل‌ها که خاصیت «پراکندگی» دارند، دوچرخه‌ها «پیونددهنده»های اجتماعی هستند و جریان گفتگوی میان دوچرخه‌سواران را به‌شدت تسهیل می‌کنند. دوچرخه‌سوارهای غریبه نسبت به یکدیگر بسیار گشوده‌اند و به‌راحتی وارد گفتگویی‌های می‌شوند که آغازگر روابط اجتماعی میان آن‌ها است.

روزهایی مثل روز جهانی دوچرخه سواری، روز جهانی بدون خودرو، روز هوای پاک و… تلنگری است برای یادآوری دوباره اینکه خیابان صرفاً فضایی عبوری برای اتصال مبدأ به مقصد نیست، بلکه بستری برای حضور ما و محلی برای مواجهه بی‌واسطه با دیگری (دیگری شهری و دیگری شهروندی) است. حرکت به سمت شهر انسانی فقط و فقط از طریق متوسل شدن به مشارکت‌های مردمی و یاری‌گرفتن از گروه‌های فعال حوزه شهری و توجه ویژه به «زیرساخت فرهنگی_اجتماعی» در کنار «زیرساخت فنی_خدماتی» محقق خواهد شد.

تقارن روز جهانی دوچرخه‌سواری با دوران خاص امروز، فرصت مناسبی برای بازنگری جدی در معادلات فضایی شهرمان تهران است که در آن فضا به شکل ناعادلانه‌ای در سیطره اتومبیل‌هاست. دوچرخه وسیله‌ای ساده، مقرون‌به‌صرفه، جذاب، سالم و کارآمد است که موجب دگردیسی شهر از یک وضعیت مکانیکی، ماشینی و ناپایدار به سمت یک شهر طبیعی، انسانی و به معنای واقعی پایدار می‌شود. امید است در آینده تهران بتواند با سرعت بیشتری در مسیری که به سمت شهر انسانی برای خود ترسیم کرده است حرکت کند. در دورانی که حرکت به سمت دگردیسی شهرها به نفع پیاده‌ها و دوچرخه‌ها در دستور کار جهانی قرار گرفته است، ما هنوز در ابتدای مسیر هستیم و به وضعیت موجودمان آگاه و بر محدودیت‌ها واقفیم؛ بااین‌حال خوشنودیم و باور داریم که در مسیر درستی قرارگرفته‌ایم. لازمه سرعت بخشیدن به حرکت در این مسیر این است که مدیریت شهری نیز در مسیر درست خود قرار بگیرد. انتظار می‌رود نهادها و سازمان‌های مربوطه مسیری را که امروز در شهرهای ایران شکل گرفته است را بدون «جناحی یا سیاسی» کردن آن در ادوار آینده مدیریت شهری با جدیت تمام دنبال کنند.




منبع عکس: بازچرخ - روز جهانی دوچرخه‌سواری، سال ۱۳۹۸